Indrukwekkend hoe 8000 mensen, jong en oud, de paden van kamp Westerbork vulden met één gemeenschappelijk doel; eer te betonen aan de vele, vooral Joodse, Nederlanders die hier werden "verzameld". Bijeen gebracht om verder getransporteerd te worden naar vernietigings- en werkkampen zoals Sobibor en Dachau.
Het voorste gedeelte van de lange rij was al lang bij de omgekrulde spoorrails aangekomen toen er nog duizenden mensen stonden te wachten bij het huis van de kampcommandant, langs de oude wagons liepen of uitkeken naar de opgestelde stenen die de vele slachtoffers symboliseerden. Onderweg hoorden ze alle namen van hen die het niet overleefden. Door de opgestelde luidsprekers klonken de stemmen van jonge mensen die de aanwezigen eraan herinnerden hoe Abraham, Miesje, Jan of Moos vanuit hier hun laatste reis maakten.
Om acht uur, toen iedereen was aangekomen bij de plaats van herdenking, was het op een indrukwekkende wijze stil en wonnen de vogels met hun zang en gekwetter het met gemak van de zwijgende mensenmassa.
Na het programma dat afsloot met een ontroerende taptoe van een "eenzame" trompetter, duurde het nog een hele tijd voordat de afvaardiging van de PVV in Drenthe de bloemenkrans kon plaatsen. Voor de stenen muur waar de rails ophield, was het een bloemenzee die er van getuigde dat 70 jaar na dato vele mensen wel degelijk doordrongen waren van het feit dat wat er toen gebeurd is, nooit meer mag plaatsvinden.
Tegelijk met dit hartverwarmende eerbetoon dringt zich, nog steeds, de vraag op, hoe dit kon gebeuren. Dikwijls wordt gewezen op het feit dat niet alle Duitsers lid waren van de Nazi partij of daarmee sympathiseerden, maar een feit blijft wel dat velen, ook in Nederland, op zijn minst, wegkeken en het lieten gebeuren.
De les die we zouden moeten hebben geleerd is dat vrijheid niet van zelfsprekend is en dat die steeds moet worden verdedigd. Een belangrijk onderdeel daarvan is de democratie en de daarmee gepaard gaande begrippen als vrijheid van godsdienst en vrijheid van meningsuiting.
Vandaag de dag worden deze begrippen nogal eens verkeerd geïnterpreteerd, zoals ook het begrip democratie. Diegenen die in de democratie geloven zullen moeten opkomen voor deze waarden en dus ook duidelijke grenzen moeten stellen als die met voeten worden getreden.
Net zoals het zonder meer misdadig en verwerpelijk is om joden en zigeuners, alleen om hun jood- of zigeuner-zijn te discrimineren, laat staan ze te vernietigen, geldt dat ook voor bv. christenen, boeddhisten of moslims. Tolerantie naar anderen of andersdenkenden is een uiterst belangrijk ingrediënt voor vrede en een vreedzame samenleving maar misschien nog belangrijker is dat er tegen intolerantie hard en niet mis te verstaan moet worden opgetreden.
Er kan niet worden toegestaan dat democratie, tolerantie en vrijheden worden misbruikt om diezelfde waarden te ondermijnen of te vernietigen.
Daarom is het goed dat zoveel mensen in Westerbork getuigden van hun betrokkenheid met de slachtoffers en, neem ik aan, hun afkeuring van een systeem dat de vernietiging van mensen op enige manier zou kunnen rechtvaardigen. Daarom is het goed dat we blijven protesteren tegen intolerantie en blijven strijden voor de waarden waarin we geloven.
Elk "ja, maar" is daarbij verdacht en het begin van een bewust wegkijken en verloochening van ons eigen gedachtegoed. En laten we daarbij ook niet vergeten dat veel van de joden die via Westerbork in de kampen werden vernietigd door Nederlanders werden opgebracht of verraden aan het Naziregime. We kunnen en mogen niet toestaan dat onze onverschilligheid, angst of vermeende goedheid leidt tot verdere teloorgang van onze waarden en normen en in de kaart speelt van diegenen die hun normen willen opleggen aan andersdenkenden.
Wij kunnen en mogen niet tolereren dat dit gezien wordt als een teken van zwakte en daarmee stimuleren dat terreur zou lonen. Of dat de jihad op een of andere manier gerechtvaardigd zou zijn en dat gastvrijheid in Nederland wordt gezien als een vrijheid tot "overname" van onze maatschappij. Daar past geen "ja maar" maar een duidelijk signaal dat vrijheid ook betekent dat je die van een ander respecteert. Genoeg is genoeg.
Ad van Berkel
4 Mei 2015